Salwan Momika i Stockholm, 2023.
– Ei farleg utvikling
– Ytringsrommet er i ferd med å bli snevra inn, seier generalsekretæren i Norsk PEN etter drapet på svensk islamkritikar.
Av Sigurd Arnekleiv Bækkelund for DAG OG TID (gjengitt med tillatelse)
Førre torsdag vart den svensk-irakiske koranbrennaren Salwan Momika skoten og drepen i Södertälje sørvest for Stockholm. Han var kontroversiell. Då han reiste rundt i Sverige og brende Koranen framfor moskear sommaren 2023, førte det til store demonstrasjonar i ei rekke muslimske land. Sveriges ambassade i Irak vart storma. Og Tyrkia nølte med å godkjenne Sverige som Nato-medlem.
Også innanriks var Momika omstridd. Han stod midt oppe i ei rettssak. Her var han tiltalt for hets mot folkegrupper. På måndag blei Momikas medtiltalte, Salwan Najam, dømd for utsegner han kom med i samband med koranbrenningane.
I fødelandet Irak risikerte Momika forfølging og tortur. Der var det òg lyst ut dusør for å drepe han. Likevel hadde ikkje koranbrennaren politivern døgnet rundt, melder advokaten hans.
Måndag skreiv journalist Anki Gerhardsen i Aftenposten og kritiserte norske medium for manglande dekning av drapet. «Før i tiden ville slike hendelser gjennomrystet den norske offentligheten», skreiv ho. Denne gongen var dekninga «sparsom og nesten likegyldig».
– Jørgen Watne Frydnes, du er generalsekretær i Norsk PEN, som arbeider for å fremje ytringsfridom innan- og utanriks. Korleis er vilkåra for blasfemiske ytringar her i Norden?
– I Noreg ville handlingane til Momika vore innanfor lovverket. Men lover og reglar er ein ting. Vi ser ein aukande motvilje mot å engasjere seg i diskusjonar som utfordrar religiøse overtydingar. Det er ikkje berre på grunn av uro for juridiske konsekvensar, men også på grunn av sosialt og politisk press. Dermed aukar òg frykta for konsekvensar. Det gjeld både for motreaksjonar, trugslar og, i ytste konsekvens, vald.
Den gode, gamle maktkritikken er under åtak. Det er blitt vanskelegare å kritisere eliten.
Jørgen Watne Frydnes, generalsekretær i Norsk PEN
– Merkar de mindre medieinteresse for denne typen saker i 2025?
– Det må media svare på sjølve. Førebels vil eg vere forsiktig med å uttale meg bastant om sjølve drapet, for enno veit vi ikkje eintydig kva motiv som låg bak. Men skulle det vise seg å vere relatert til Momika sine handlingar, må vi ta sjølvkritikk og spørje oss kvifor fleire ikkje har reagert mykje sterkere.
– I Sverige blir handlingane sette i samanheng med hatefulle ytringar. Kor går grensa for blasfemi og religionskritikk?
– Eg er ikkje ekspert på svensk lovgiving. Men meir prinsipielt er det viktig å seie at vald og drap aldri kan rettferdiggjerast. Punktum. Nokre unnskylder handlinga fordi Momika var ekstrem. Andre går så langt som å feire eller hylle drapet på sosiale medium. Det er sjokkerande. Og det er ei farleg utvikling.
– Trugselen om vald påverkar ytringsrommet. Kor stor er faren for førehandssensur i slike saker?
– Drap og fysisk vald er dei mest alvorlege åtaka på ytringsfridommen. Men dei er på ingen måte dei einaste. Momika-saka synte at den tyrkiske regjeringa kunne bremse den svenske Nato-søknaden fordi landet tillèt koranbrenning. Blasfemi vart eit diplomatisk forhandlingskort. Når andre statar reagerer så sterkt, legg det òg eit indirekte press på vestlege regjeringar om å bremse denne forma for ytringar.
Så gjeld ikkje innsnevringa berre islamkritikk eller det politisk korrekte heller. Også den gode, gamle maktkritikken er under åtak. Det er blitt vanskelegare å kritisere eliten. I USA, som vi ofte samanliknar oss med, har New York Times og Washington Post kvitta seg med karikaturteiknarar fordi dei ikkje følgde linja til dei søkkrike eigarane. Då er vi på veg mot eit samfunnsklima der frykt dominerer vilkåra for ytring. Det kan vi aldri akseptere.
Opprinnelig publisert i Dag og Tid
